Czyli, jak odzyskać wierzytelności po śmierci dłużnika.
Co zrobić po śmierci dłużnika? Takie pytanie zadaje sobie wielu wierzycieli. Co dalej z długiem, czy jest choć cień szansy, by odzyskać wierzytelność? Odpowiedź brzmi – tak. Odzyskanie należności przez wierzyciela po śmierci dłużnika jest możliwe. Należy jednak podjąć odpowiednie kroki prawne.
Zgodnie z dyspozycją art. 922 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.) prawa, ale również obowiązki majątkowe zmarłego, w tym również obowiązek spłaty nieuregulowanych wierzytelności spadkodawcy, z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców. Jedną z dróg prowadzących do odzyskania wierzytelności, jest ustalenie następców prawnych zobowiązanego poprzez złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania dłużnika. Postępowanie takie wszczyna się, gdy żaden z podmiotów mających w tym interes prawny tego nie zrobił.
Praktyka wymaga, by wraz z wnioskiem przedłożyć odpis aktu zgonu zmarłego, na podstawie którego wnioskodawca wykazuje fakt otwarcia spadku i datę zgonu zobowiązanego. Akty stanu cywilnego stanowią dokumenty urzędowe potwierdzające urodzenie, zawarcie związku małżeńskiego, bądź zgonu osoby na nim wskazanej. Dokumenty te są dowodami wyłącznie w zakresie zdarzeń w nich stwierdzonych. Skrócony, jak również zupełny, odpis aktu zgonu stanowi dokument w postępowaniu cywilnym. Odpis zupełny aktu stanu cywilnego zawiera więcej informacji o zdarzeniu, które akt ten potwierdza. Jednak na potrzeby przeprowadzenia postępowania spadkowego, uzyskanie skróconego odpisu aktu zgonu jest wystarczające.
Wniosek o wydanie odpisu aktu zgonu (skróconego czy zupełnego) składa się do urzędu stanu cywilnego. Po nowelizacji przepisów, która nastąpiła 1 marca 2015 roku, o odpisy aktów stanu cywilnego w postaci aktu urodzonego, aktu zawarcia związku małżeńskiego oraz aktu zgonu możemy ubiegać się w dowolnym urzędzie stanu cywilnego znajdującym się na terytorium Polski, bądź przez platformę internetową udostępnioną przez ministra właściwego do spraw informatyzacji. We wniosku należy wskazać dane osobowe i adresowe zmarłego, celem prawidłowej identyfikacji.
We wniosku o uzyskanie odpisu któregokolwiek z aktów, obligatoryjne jest uzasadnienie, które winno wykazać interes prawny podmiotu, który żąda wydania odpisu aktu. Ustawodawca w art. 45 Prawa o aktach stanu cywilnego wprowadził ograniczenie w zakresie jawności aktów stanu cywilnego, poprzez stworzenie katalogu zamkniętego podmiotów posiadających legitymację czynną do uzyskania odpisu wnioskowanego dokumentu. W ślad za wskazanym przepisem odpis aktu stanu cywilnego […] wydaje się osobie, której akt dotyczy lub jej małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi, osobie, która wykaże w tym interes prawny […].
Ugruntowany w orzecznictwie pogląd sądów administracyjnych przyjął, że wierzyciel spadkodawcy posiada uprawienie do uzyskiwania odpisu aktu zgonu dłużnika. Interes prawny powinien być rozumiany jako wykazanie okoliczności, które w świetle przepisów materialnych kreują go, nie zaś na wskazaniu konkretnego przepisu, z którego wynikać będzie obowiązek przedłożenia tego dokumentu. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku w sprawie o sygn. akt III SA/Gd 159/07 interes prawny wierzyciela spadkodawcy należy upatrywać w szerszym aspekcie, tj. mając na uwadze ogólny interes danego podmiotu w zainicjowaniu postępowania spadkowego, o którym mowa w art. 1025 § 1 k.c. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 stycznia 1983 r. o sygn. akt III CRN 218/82 w rozumieniu art. 1025 § 1 k.c. oraz art. 669-679 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) zainteresowanymi w zgłoszeniu żądania stwierdzenia nabycia spadku w podstawowym trybie przewidzianym w art. 669 i n. k.p.c. są nie tylko spadkobiercy lub ich następcy prawni, lecz także wszystkie inne osoby mające interes prawny […]. Do takich podmiotów zalicza się bez wątpienia wierzycieli spadkodawcy.
Mając na uwadze powyższą analizę wierzyciel ma interes prawny w zakresie uzyskania odpisu aktu zgonu zmarłego dłużnika jeżeli wykaże, że chce dołączyć go jako dowód wynikających z niego zdarzeń do wniosku inicjującego postępowanie w innej sprawie, w tym w sprawie cywilnej. Powyższe zostało również potwierdzone w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 17 listopada 2010 r. o sygn. akt II SA/Gl 644/10, jak również w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 14 stycznia 2008 r. o sygn. akt III SA/Kr 945/07.
Konkludując powyższe rozważania, wskazać należy, iż każdy z wierzycieli chroniący swoje interesy, może podejmować kroki, które przybliżą go do odzyskania wierzytelności po śmierci dłużnika. Posiada on bowiem narzędzia w postaci możliwości uzyskania odpisu aktu zgonu, który jest niezbędny do wszczęcia postępowania spadkowego, jeżeli żadna z osób uprawnionych do spadku tego nie zrobiła.
Pamiętać należy, że to w gestii spadkobierców zmarłego dłużnika jest spłata nieuregulowanych wierzytelności, każdorazowo w granicach odpowiedzialności uzależnionej od sposobu i wielkości przyjętego przez nich spadku.
Autor: apl.adw. Mateusz Panasiuk
