W konsekwencji wprowadzenia stanu epidemii w Polsce niemal każda dziedzina prawa musiała zostać dostosowana do obecnej sytuacji. Jakie zmiany przewidział ustawodawca w kontekście postępowań karnych?
- Zmiany w funkcjonowaniu sądów i organów postępowania
W związku z koniecznością wprowadzenia środków bezpieczeństwa oraz przestrzegania nałożonych obostrzeń w zakresie przemieszczania się i kontaktów wstrzymano przeprowadzanie rozpraw oraz posiedzeń jawnych poza tymi postępowaniami, które wprost w ustawie zostały wymienione jako sprawy pilne lub takimi, których prezes właściwego sądu zarządzi rozpoznanie jako spraw pilnych.
Ponadto sądy i prokuratury wprowadziły zakaz wstępu interesantów do budynków instytucji poza ww. wyjątkami.
Organy postępowania przygotowawczego ograniczają również prowadzenie postępowań do czynności niecierpiących zwłoki, powstrzymując się jednocześnie od czynności, do których dokonania niezbędny jest kontakt z osobami trzecimi, takich jak przesłuchania świadków, oskarżonych, pokrzywdzonych, wywiad środowiskowy, itd.
Dodatkowo poszczególne sądy i prokuratury wstrzymały wysyłkę pism procesowych, których doręczenie związane jest z biegiem terminów na wniesienie środków odwoławczych oraz innych terminów procesowych bądź sądowych, poza pismami w sprawach pilnych, o których wspomniano powyżej. Rozwiązanie takie, zarekomendowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości, ma na celu zminimalizowanie utrudnień powstałych w wyniku pandemii i konieczności stosowania środków ostrożności, w tym związanych z ograniczonym funkcjonowaniem poczty, przy jednoczesnym zabezpieczeniu praw stron postępowań.
- Wstrzymanie biegu terminów procesowych
Jednym z istotnych rozwiązań wprowadzonych przez specustawę jest wstrzymanie biegu terminów procesowych i sądowych w sprawach karnych i karnoskarbowych (z wyjątkiem spraw pilnych), jak również terminów materialnych, takich jak przedawnienie karalności czynu czy wykonania kary. Bieg terminów już rozpoczętych ulega zawieszeniu na czas trwania pandemii, natomiast bieg terminów, które nie zostały jeszcze rozpoczęte, podlega wstrzymaniu do momentu jej zakończenia.
- Możliwość zawieszenia postępowania
Art. 22 § 1 kodeksu postępowania karnego przewiduje, że „jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody”. Trwającą obecnie pandemię koronawirusa można niewątpliwie zakwalifikować jako długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania, co znajduje odzwierciedlenie w opisanych powyżej wprowadzonych zmianach w zakresie funkcjonowania organów.
- Środki zapobiegawcze
Do chwili obecnej nie zostały wprowadzone żadne zmiany w zakresie wykonywania obowiązku stawiania się w wyznaczonej jednostce Policji przez osobę oddaną pod dozór Policji. Istnieją wątpliwości, czy w związku z wprowadzonymi ostatnimi czasy restrykcjami dotyczącymi przemieszczania się obowiązek ten powinien być wykonywany w takim kształcie, jak dotychczas. W praktyce problem dotyczy ok. 50.000 osób, które muszą stawić się w jednostce Policji przynajmniej raz w tygodniu. Ponieważ w niedawno wprowadzonych przepisach ograniczających przemieszczanie się wprost wymieniono sytuacje, w których przemieszczanie się jest dozwolone, wychodzenie z domu w celu innym niż wymienione jest zakazane pod groźbą wymierzenia kary administracyjnej. Wizyta na komisariacie Policji w związku z wykonywaniem obowiązków wynikających z dozoru nie mieści się w żadnej z kategorii wyjątków: dojazdu do pracy, wolontariatu na rzecz walki z COVID-19 i załatwiania spraw niezbędnych do życia codziennego. Pomimo to dozór jest nadal wykonywany przy zwiększeniu środków ostrożności, np. kontakt ze zgłaszającymi się podejrzanymi wyłącznie poprzez szybę.
Poruszając kwestię stosowania tymczasowego aresztowania, należy przytoczyć treść art. 259 § 1 k.p.k., który zawiera negatywne przesłanki do zastosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego: „jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
1) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
2) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny”.
Okoliczności w postaci zaistnienia stanu epidemii koronawirusa uzasadniają odstąpienie od tymczasowego aresztowania wobec podejrzanych szczególnie narażonych, tj. takich, których stan zdrowia lub wiek kwalifikuje ich do grupy osób podwyższonego ryzyka. Oczywistym jest, że w warunkach skupienia wielu osób w zamknięciu istnieje znacznie większe ryzyko zarażenia wirusem, niż w warunkach np. dozoru elektronicznego, gdy podejrzany przebywa w swoim domu w towarzystwie wyłącznie domowników. Nie wystarczy jednak wskazać na podwyższone ryzyko zakażenia, które odnosi się do każdej osoby osadzonej. W odniesieniu do podejrzanego muszą zaistnieć dodatkowe powody wynikające z jego stanu zdrowia. Zgodnie z informacjami pojawiającymi się w mediach do tej pory zapadło już kilka orzeczeń uwzględniających powyższą przesłankę w odniesieniu do uchylenia tymczasowego aresztowania z uwagi na niską odporność podejrzanego będącą konsekwencją np. chorób przewlekłych.
