Z powodu ciągle rosnącej ilości zachorowań spowodowanych zarażeniem koronawirusem władze z dniem dzisiejszym wprowadziły dalsze ograniczenia i zalecenia mające na celu ograniczenie skutków pandemii oraz zmniejszenie dynamiki rozprzestrzeniania się wirusa. Jakie konsekwencje z punktu widzenia prawa karnego może nieść za sobą niezastosowanie się do nich?
- Od 1 kwietnia 2020 r. obowiązują kolejne obostrzenia wynikające ze stanu zagrożenia epidemicznego. Ograniczenia dotyczą głównie przemieszczania się, transportu publicznego, korzystania z usług oraz sklepów. Zgodnie z nowym rozporządzeniem należy zachować przynajmniej 2 metry odległości od drugiej osoby w przestrzeni publicznej. Dotyczy to także rodzin, natomiast wykluczone spod nakazu są osoby nieletnie poniżej 13. roku życia, niepełnosprawne wymagające opieki oraz osoby starsze. Zabroniony jest wstęp do parków i innych miejsc rekreacji, wychodzenie z domów osób poniżej 18. roku życia bez opieki dorosłych oraz korzystanie z wypożyczalni rowerów miejskich. Obowiązuje ograniczenie liczby osób przebywających jednorazowo w sklepach i na poczcie (3 osoby na kasę w sklepie, 2 osoby na jedno okienko na poczcie). Przed wejściem do sklepu należy założyć rękawiczki. W godzinach 10-12 sklepy spożywcze, drogerie i apteki obsługują wyłącznie osoby powyżej 65. roku życia. Dodatkowo zamknięte zostaną wszystkie punkty kosmetyczne, usługowe, fryzjerskie, rehabilitacyjne i masażu oraz gabinety tatuażu, a także hotele i miejsca noclegowe (od czwartku 02.04.2020 r.), wyjątkiem będą budynki, które przeznaczone są do odbywania kwarantanny. Rozszerzono również formułę kwarantanny poprzez obowiązek całkowitej izolacji, również od swoich bliskich. Jeżeli osoba odbywająca kwarantannę przebywa w swoim domu, poddani jej będą wszyscy domownicy.
- W systemie prawnym pojawiły się nie tylko nowe restrykcje, ale także nowe regulacje dotyczące kar pieniężnych, które inspektor sanitarny może nakładać na obywateli za naruszanie zakazów określonych w rozporządzeniu, tj. np. zakazu zgromadzenia czy ograniczeń w zakresie przemieszczania się. Kary pieniężne mogą sięgać aż 30.000 złotych. W zależności od zakazu, wprowadzono różne sankcje za ich złamanie, stanowiące kary administracyjne.
M.in. art. 15zzzn nowej ustawy przewiduje, że:
„1. W razie stwierdzenia naruszenia obowiązku hospitalizacji, kwarantanny lub izolacji w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem lub zwalczaniem COVID-19, nałożonego przez właściwy organ lub wynikającego z przepisów prawa, państwowy powiatowy inspektor sanitarny nakłada na osobę naruszającą taki obowiązek, w drodze decyzji, administracyjną karę pieniężną w kwocie do 30.000zł.
2.Stwierdzenie naruszenia obowiązku, o którym mowa w ust.1, może nastąpić w szczególności na podstawie ustaleń Policji, innych służb państwowych lub innych uprawnionych podmiotów.
3.W zakresie określonym wust.1nie ma zastosowania art. 38ust. 1 ustawy z dnia 14marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z2019r. poz.59 oraz z2020r. poz.322,374i 567).”
Specustawa znowelizowała także przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, np. art. 48a:
„Art. 48a.1. Kto w stanie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nie stosuje się do ustanowionych na podstawie art.46 lub art.46b nakazów, zakazów lub ograniczeń, o których mowa w:
1) art. 46 ust. 4 pkt 1 lub w art. 46b pkt 5 i 9–12, podlega karze pieniężnej w wysokości od 5000 zł do 30000 zł;
2) art. 46 ust. 4 pkt 2 lub w art. 46b pkt 3, podlega karze pieniężnej w wysokości od 10000 zł do 30000 zł;
3) art. 46 ust. 4 pkt 3–5 lub w art. 46b pkt 2 i 8, podlega karze pieniężnej w wysokości od 10000 zł do 30000 zł;
4) art. 46 ust. 4 pkt 6, podlega karze pieniężnej w wysokości od 5000 zł do 10000 zł;
5)art. 46ust.4pkt7 lub wart.46b pkt4, podlega karze pieniężnej w wysokości od 5000 zł do 10000 zł.
2.Kto w stanie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nie wykonuje decyzji, o których mowa w art. 47 ust. 4, podlega karze pieniężnej w wysokości od 5000 zł do 30000 zł.
3. […]
4.Decyzja w sprawie kary pieniężnej podlega natychmiastowemu wykonaniu z dniem jej doręczenia. Decyzję tę doręcza się niezwłocznie.
5.W przypadku ponownego popełnienia takiego samego czynu, o którym mowa w ust. 1 lub 2, wysokość kary pieniężnej:
1) jest nie niższa od wysokości kary pieniężnej wymierzonej poprzednio za takie naruszenie;
2) ustala się, dokonując powiększenia o 25% wysokości kary pieniężnej ustalonej zgodnie z pkt 1. […]”
Powyższe ograniczenia wzbudzają wiele kontrowersji, powstają także istotne wątpliwości co do konstytucyjności wprowadzonych ograniczeń – ingerencja w prawa i wolności obywatelskie jest tak daleko idąca, że wątpliwa jest możliwość ich zastosowania nawet w stanie nadzwyczajnym, który formalnie nie został w Polsce wprowadzony.
- Do tej pory osoba niestosująca się do wprowadzonych zakazów mogła narazić się na odpowiedzialność karną przewidzianą w art. 116 § 1 kodeksu wykroczeń:
„Kto, wiedząc o tym, że:
1) jest chory na gruźlicę, chorobę weneryczną lub inną chorobę zakaźną albo podejrzany o tę chorobę,
2) styka się z chorym na chorobę określoną w punkcie 1 lub z podejrzanym o to, że jest chory na gruźlicę lub inną chorobę zakaźną,
3) jest nosicielem zarazków choroby określonej w punkcie 1 lub podejrzanym o nosicielstwo,
nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia, podlega karze grzywny albo karze nagany”. Kara grzywny za popełnienie ww. wykroczenia może sięgać do 5.000 złotych.
Dotyczy to jednak wyłącznie osób chorych i zarażonych, podejrzewanych o bycie chorym lub zarażonym (np. objętych kwarantanną), a także takich, które z osobami chorymi lub przebywającymi na kwarantannie mogły mieć styczność. Nie mogą na tej podstawie ponosić odpowiedzialności karnej osoby zdrowe z tytułu złamania np. zakazu zachowania odległości w przestrzeni publicznej.
- Lekceważenie środków ostrożności może spotkać się jednak z o wiele bardziej surowymi konsekwencjami. Zgodnie z treścią art. 161 § 2 kodeksu karnego:
„Kto, wiedząc, że jest dotknięty chorobą weneryczną lub zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu, naraża bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką chorobą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. Zgodnie z treścią przytoczonego przepisu zachowania takie jak niedochowanie warunków kwarantanny, samodzielne opuszczenie szpitala bądź miejsca odosobnienia osoby będącej w posiadaniu wiedzy o tym, że jest dotknięta chorobą zakaźną, stanowią przestępstwo opisane w przytoczonym powyżej artykule i mogą poskutkować nawet karą pozbawienia wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 1 roku. Ściganie ww. przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego.
- Znacznie wyższą odpowiedzialność karną przewiduje art. 165 § 1 pkt 1 kodeksu karnego, w którym mowa o zagrożeniu dla życia i zdrowia wielu osób:
„Kto sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach:
- powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenie się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej lub roślinnej,
[…]
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.
W przypadku działania nieumyślnego grozi kara pozbawienia wolności do lat 3. Należy jednak pamiętać, że działanie umyślne to nie tylko zamiar bezpośredni, czyli w tym przypadku chęć spowodowania zagrożenia epidemiologicznego lub szerzenia się choroby zakaźnej, ale także świadomość możliwości, że nasze zachowanie jest sprowadzaniem niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób w powyżej wskazany sposób przy jednoczesnym godzeniu się na taki stan rzeczy. Spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego oznacza nie tylko rzeczywiste zakażenie innych osób, ale także podejmowania działań lub zaniechań, które mogą przyczynić się do rozprzestrzeniania choroby zakaźnej.
Sąd Najwyższy wskazał, że znamię wielości osób jest pojęciem ocennym i powinno być postrzegane w kontekście okoliczności konkretnego zdarzenia, jednak w orzecznictwie przyjmuje się, że w kontekście powyższego przepisu wiele oznacza minimum 10 osób (istnieją również orzeczenia, z których wynika, że już 6 osób wypełnia znamię „wielości”).
Jeśli następstwem przestępstwa z art. 165 §1 pkt 1 k.k. jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Jeśli sprawca działał nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze od 6 miesięcy do lat 8.
