Coraz szybszy rozwój technologiczny, ciągłe zmiany, ale przede wszystkim postępująca globalizacja to warunki, w których nawet najsilniejsze podmioty gospodarcze nie zawsze są w stanie osiągnąć wyznaczone cele. Z tego względu powstało wiele struktur i sposobów współdziałania dla przedsiębiorców, które umożliwiają im kooperację oraz ułatwiają realizację ambitnych założeń.
Współpraca przedsiębiorstw może przybierać różne formy m.in. konsorcjum, aliansów strategicznych czy holdingu. Należy jednak pamiętać, że pojęcia te nie zostały do tej pory zdefiniowane przez polskie ustawodawstwo, lecz przez praktykę, doktrynę oraz orzecznictwo. Poniżej przedstawiamy charakterystykę najpopularniejszych z nich.
Alians strategiczny to porozumienie przedsiębiorstw, chcących wspólnie zrealizować projekt lub prowadzić specyficzną działalność, która pomoże w realizacji ich wspólnego celu przy jednoczesnym zachowaniu niezależności jego stron. Celem aliansu jest poprawa zarządzania, optymalniejsze wykorzystywanie zasobów, a także osiągnięcie lepszej pozycji na rynku. Alianse strategiczne
w odróżnieniu od fuzji i przejęć, cechuje zachowanie autonomii wśród stron i łatwość wycofania się
z układu. Swoim zasięgiem obejmują one z reguły wiele segmentów rynku, a w skrajnych przypadkach sięgają po jego całość. Polskie prawo nie zna umowy aliansu strategicznego, aczkolwiek zgodnie z zasadą swobody umów, wyrażoną w art. 353 (1) k.c., dopuszczalne jest tworzenie tego typu porozumień w ramach kooperacji przedsiębiorców.
Konsorcjum jest formą organizacyjną współpracy gospodarczej wytworzoną przez praktykę obrotu.
W obecnym prawie polskim, brak jest jego generalnej definicji, nie zostało ono też objęte kompleksową regulacją normatywną. Konsorcjum jest określane jako związek o charakterze, najczęściej, przejściowym, zorientowanym na współdziałanie przedsiębiorstw w ich dotychczasowej dziedzinie rozwoju (na drodze inwestycyjnej), jak również w podejmowaniu nowej działalności. Może również polegać na współdziałaniu w realizacji wielkich operacji finansowych. To typ powiązania między przedsiębiorstwami stanowiący przejaw wspólnej działalności w celu realizacji, na wspólne ryzyko i na podstawie solidarnej odpowiedzialności, określonych konkretnych efektów, takich jak np. budowa elektrowni, autostrady lub emisja pożyczki. Możliwość zawarcia umowy konsorcjum wynika
z wyrażonej w kodeksie cywilnym zasady swobody zawierania umów oraz faktu, że nie została uregulowana prawnie. Oznacza to, że konsorcjum jest tworem stricte umownym, a co za tym idzie, może być tworzony jedynie na podstawie umowy. Mają do niej zastosowanie przepisy ogólne dotyczące czynności prawnych, zawarte w artykułach 56-65 k.c., przepisy ogólne dotyczące zawierania umów uregulowane w artykułach 66-81 k.c. Umowa konsorcjum ma charakter konsensualny, co oznacza, że jest zawierana przez zgodne oświadczenie woli i wywołuje skutki przez samo porozumienie się stron umowy. Nie występuje tutaj potrzeba wydania przedmiotu umowy. Poza tym jest również umową zobowiązującą (obligacyjną) strony do określonego działania na rzecz jej pozostałych uczestników, a tym samym na rzecz konsorcjum. Może to być zarówno umowa dwustronnie zobowiązująca, jeżeli występują jedynie dwa podmioty zawierające umowę, jak i umowa wielostronnie zobowiązująca, jeżeli w konsorcjum uczestniczą więcej niż dwa podmioty.
Holding jest typem koncentracji kapitałowej przedsiębiorców. Stanowi on powiązanie pionowe, polegające na tym, że jeden przedsiębiorca posiada akcje lub udziały innego przedsiębiorcy. Ma to zapewnić odpowiednią kontrolę spółek podległych, w szczególności procesów organizacyjnych oraz decyzyjnych, które umożliwia posiadanie odpowiedniej liczby głosów na walnym zgromadzeniu wspólników, a także poprzez wykonywanie innych procesów poza zgromadzeniem. W skład holdingu wchodzą zazwyczaj więcej niż dwa podmioty. Opiera się on na spółkach-matkach oraz zależnych od nich spółkach-córkach. Należy jednak pamiętać, że umowa holdingowa nie jest umową wielostronną, lecz jest niezależnie zawierana przez podmiot nadrzędny z każdym z podmiotów kontrolowanych. Dzięki niemu spółka dominująca ma możliwość zainwestowania środków w wybraną spółkę-córkę i nie musi przy tym dokonywać wkładu w inne podmioty, co mogłoby skutkować utratą części środków finansowych. Spółka nadrzędna ponosi ryzyko działalności spółki-córki jedynie
w wysokości wartości objętych w niej udziałów, ale również pozostaje odpowiedzialna za jej rozwój
i osiągane wyniki.
Prawo polskie nie zawiera regulacji umowy konsorcjum, aliansu strategicznego i umowy holdingowej, co oznacza, że są to umowy nienazwane, których zawarcie jest dopuszczalne dzięki zasadzie swobody umów (art. 353 (1) k.c.), w których mogą one ułożyć swoje stosunki według własnej woli. Należy jednak pamiętać, że ich treść i cel nie mogą sprzeciwiać się naturze stosunku zobowiązaniowego, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
***
Katarzyna Kosicka-Polak jest współzałożycielką i Partnerem Kancelarii MKZ Partnerzy, w której kieruje zespołem prawa administracyjnego oraz prawa mediów i reklamy.
